MASKE TRAJEDİSİ
06.04.2020

COVID19 korunmasında maske giymenin nasıl etkili olduğunu tüm televizyon kanallarında endişeyle izliyorum. Örnek olarak da Amerika Birleşik Devletleri (Amerika’da CDC'nin önerisi ev yapımı maskelerin kullanılması yönünde) ve DSÖ (WHO) gösteriliyor.  Maske takmanın bulaşı azalttığına dair birçok bilimsel makale* bulmamız mümkün. Son olarak 3 Nisan 2020’de Nature Medicine’de çıkan benzer bir makalenin sonuçlarını özetleyerek başlamak isterim.

Makalede; “Akut soğuk algınlığına yakalanan çocukların ve yetişkinlerin verdikleri nefeslerinde ve öksürüklerinde mevsimsel insan coronavirusleri, influenza virüsleri ve rhinovirusleri gösterdik. Cerrahi yüz maskeleri, solunum damlacıklarında influenza virüsü RNA'sının ve aerosollerde coronavirüs RNA'nın saptanmasını önemli ölçüde azaltırken,yine solunum damlacıklarında coronavirus RNA'sının daha az çıkmasına yönelik bir eğilimi göstermiştir.  Sonuç olarak; cerrahi yüz maskelerinin insan coronaviruslerinin ve influenza virüslerinin semptomatik bireylerden sağlıklı bireylere bulaşmasını önleyebileceğini işaret etmektedir” diyorlar. Ama burada çalışılan coronavirus, pandemiye neden olan COVID19 değil diyebilirsiniz. Her iki virüs arasında yapısal anlamda bir fark olmadığından bunu görmezlikten gelebiliriz. 

Gerçekten de maske takmak bilimsel anlamda faydalı görülüyor. Tüm bu bilimsel makaleler karşısında aksini savunacak da değilim ama bir noktaya dikkatinizi çekmek isterim.  Maske, hastalar kullandıklarında bulaştırcılıklarını büyük ölçüde azaltıyor ama sağlıklı bireyler kullandıklarında hastalığa yakalanmalarını önleyemiyor. Aklınıza virüsü taşıyıp hastalık belirtisi olmayanlar gelebilir. Onların maske takması tabii ki avantaj sağlayacaktır. Bu bireyler hasta olduklarını bilmeseler de tüm diğer bireyler gibi fiziksel mesafeye (en az 2 metre) dikkat edip öksürürken ya da hapşırırken kolları ile ağızlarını kapattıkları takdirde benzer korumayı sağlamış olacaklardır. En önemlisi zorunlu kalmadıkça evden çıkmadıkları sürece ev haricinde kimseye bulaştırmayacaklardır. Zaten evde kaldıkları zaman içerisinde de kimse bu bireylerin semptomları olmadığından maske takacaklarını düşünmemelidir.

Ben asıl başka bir şeyin üzerinde durmak istiyorum. Sağlık çalışanlarına bir bakalım isterseniz. Çinde sağlık personelinin COVID19 yakalanma sıklığı %15 bulunurken (Şubat ortasındaki değerlendirme), İtalya ve İspanya da (hala pandemi kontrol altında değil) bu rakam %10-14 aralığında dolaşıyor, bizde de 600ün üzerinde sağlık çalışanının yakalandığı ifade ediliyor. Yani sağlık çalışanları, maske dışında üniforma (scrub), üzerine tulum (gown), eldiven, galoş, siperlik veya gözlük ve başlık taktıkları halde yine de virüsü alabiliyorlar. Buna eleştiri olarak virüs yükünün hastanelerde yoğun olduğunu söylediğinizi duyar gibi oluyorum. Haklısınız, virüsün en yoğun olduğu yerler tabii ki hastaneler. Dikkat ederseniz sağlık çalışanları da ona göre koruyucu donanımlara sahipler, çok daha etkin maskeler (N95 gibi) kullanıyorlar, ilave korumaya yönelik diğer malzemelere sahipler, ayrıca çok daha önemlisi bu malzemelerinin nasıl takılıp, çıkarılacağını ve nasıl imha edileceğini de çok daha iyi biliyorlar ve bu konuda tecrübeliler.

Peki televizyonlardan halka hangi mesaj veriliyor? Evde oturun ama çıkmak isterseniz, maskenizi takarak toplu taşım araçlarına da binebilirsiniz, markete de pazara da gidebilirsiniz deniyor. Bu mesaj nasıl anlaşılıyor? Maske takarsam dışarı çıkabilirim ve bana bir şey olmaz! Burada trajedi başlıyor. Bir bakıyorsunuz televizyon görüntülerinde insanlarla dolu sokaklar, hepsinde olmasa bile tamamına yakınında gelişigüzel takılmış (ya burun ya ağız açıkta kalmış) bir maske, yan yana kol kola dolaşıyorlar. Maske taktıkları için de kendilerini güvende hissedip fiziksel mesafelere falan kulak asmıyorlar, yerli yersiz dışarı çıkıyorlar. Bu noktadan itibaren infeksiyonu kontrol altına almak çok daha zorlaşıyor. Virüsü kontrol edebilmenin esas yolu insanların evde kalmalarını sağlamaktan geçiyor ve bunu ilk vakanın üzerinden 4 hafta?? geçtiği halde sağlayamıyoruz ve hasta sayılarımız hızla artıyor.

 Maskenin güvenli olmasından bu kadar çok bahsedilince  getirebileceği sıkıntıları da sıralamak isterim;

  1. dışarıda satın alınan maskelerin hangi kalitede oldukları hakkında hiçbir fikrimiz yok, bazıları tıbbi anlamda etkin olmayabilirler,
  2. maskeler düzgün bir şekilde takılıp çıkarılmazlarsa kullanan kişinin ve etrafındakilerin kolaylıkla infekte olmasına neden olurlar,
  3. yok edilmeleri de ayrı bir titizlik gerektirir, gelişi güzel atılırlarsa ve virüs taşıyorlarsa infeksiyon kaynağına neden olurlar,
  4. tek seferlik kullanılırlar, tekrar dezenfekte edilme imkanı yoktur, dezenfekte edilmeye çalışılırsa bütünlükleri bozulur daha tehlikeli hale gelirler,
  5. herkes maske alma peşine düşerse, maske darboğazı yaşanır ve buna asıl ihtiyacı olan sağlık görevlileri ve bazı meslek gruplarına temininde zorluk çekilmeye başlanır,
  6. aşırı güvene neden olarak çok daha etkin ve önemli korunma yöntemleri (fiziksel mesafe, el yıkama, evde kalma) görmezlikten gelinir,
  7. maske kullananların ellerini yüzlerine daha fazla götürdükleri gösterilmiştir bu nedenle kendilerini infekte etme olasılıkları artar,
  8. öksürürken ya da hapşırırken ağzımızı önkol-dirsek ile kapatmamız maskenin yerine geçer,
  9. maske yerine dijital medyada örnekleri gösterildiği şekilde eşarp, mendil, atkı gibi malzemenin kullanılması yeterli olacaktır, hem bunları sıcak su ile yıkama şansımız da vardır.

Bu pandemi ile baş edebilmenin yolu evde oturmaktan geçer, maske kişisel koruyucu donanımın bir parçasından başka bir şey değildir. Mutlaka dışarı çıkmak zorunda iseniz, maske kullanılması ancak diğer korunma yöntemlerinden vaz geçmediğinizde  faydalı olacaktır. UNUTMAYIN! Maske tek başına sizi kesinlikle hastalıktan korumaz.

KAYNAKLAR

*Respiratory virus shedding in exhaled breath and efficacy of face masks, Nancy H. L. Leung, Daniel K. W. Chu, Eunice Y. C. Shiu, Kwok-Hung Chan, James J. McDevitt, Benien J. P. Hau, Hui-Ling Yen, Yuguo Li, Dennis K. M. Ip, J. S. Malik Peiris, Wing-Hong Seto, Gabriel M. Leung, Donald K. Milton & Benjamin J. Cowling , Nature Medicine (2020)

COVID-19 and the Risk to Health Care Workers: A Case Report,Kangqi Ng, MBBS; Beng Hoong Poon, MBBS, MPH, MMed (Family Med); Troy Hai Kiat Puar, MBBS; Jessica Li Shan Quah, MBBS; Wann Jia Loh, MBBS; Yu Jun Wong, MD; Thean Yen Tan, MBBCh; Jagadesan Raghuram, MB BCh BAO, Published: Ann Intern Med. 2020. DOI: 10.7326/L20-0175

 

Tıp Fakültesi Dekanı

Prof. Dr. Uğur Gönüllü